Ileen
Montijn

 

Kostelijke illusies

21 juli 2023

Thérèse Schwartze, zelfportret (detail). Pastel op papier, c. 1885. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Thérèse Schwartze, zelfportret (detail). Pastel op papier, c. 1885. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Een mooie jonge vrouw met een pince-nez – het is de schilderes Thérèse Schwartze (1851-1918). Wie deze zomer in het Dordrechts Museum haar portret door Jan Veth heeft gezien, herkent haar meteen. Dit zelfportret in pastel uit de jaren 1880 is nieuw in het Rijksmuseum, aangekocht dankzij een project om vrouwen meer aandacht te geven in het museum. Positieve discriminatie… dat heeft Schwartze bij haar leven nooit nodig gehad, want die oogstte op eigen kracht succes en aanzien. Zij portretteerde de haute volée inclusief het koningshuis, en vroeg daarvoor torenhoge prijzen.
Het opvallendste aan dit zelfportret is het haar, dat op de eerste blik lijkt te zijn kortgeknipt – maar dat deed geen volwassen vrouw in die tijd. Het is opgestoken, en piekt toch alle kanten uit, iets waarmee de schilderes haar virtuoze talent demonstreert, zoals schilders met zelfportretten altijd hebben gedaan. Kijk mij! Beeldschoon, én beeldschoon geschilderd, wie zou zo niet vereeuwigd willen worden?
Haar jongere collega Jan Veth portretteerde haar tien jaar later heel wat minder geflatteerd in een litho voor een reeks ‘Bekende tijdgenoten’. Hij was kritisch op haar werk, en verbaasde zich dat het mejuffrouw Schwartze zelf niet verveelde, al die rijkelui’s kinderen in pastel te vereeuwigen. Als steengoede portrettist mocht hij wel kritisch zijn. Maar na haar dood zong hij toch de lof van haar pastelportretten, die ‘kostelijke illusies voor de zwelgende zinnen oproepen’. En daar gaat niets van af.